Pozanaukowe pasje naukowców PŁ: prof. Tomasz Kapitaniak

Kolejnym bohaterem nowego cyklu "Pozanaukowe pasje naukowców PŁ" jest profesor Tomasz Kapitaniak, autorytet w zakresie mechaniki nieliniowej. Wybitny specjalista w dziedzinie chaosu deterministycznego, opracował m.in. metody sterowania ruchami nieregularnymi. Członek rzeczywisty PAN.

Jest absolwentem Wydziału Mechanicznego PŁ oraz Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii UŁ. Ukończenie tych dwóch uczelni sprawiło, że prowadzone przez profesora badania naukowe rozwinęły się w obszarze mechaniki, na której silne piętno odcisnęła matematyka. Chodzi o matematyczne modelowanie układów mechanicznych oraz badanie ich zachowania przy wykorzystaniu metod analitycznych i numerycznych. Profesor jest kierownikiem Katedry Dynamiki Maszyn na Wydziale Mechanicznym PŁ. Autorem książek o historii Szkocji. Od wielu lat maluje portrety, akty, krajobrazy, żywą i martwą naturę.

Jest Pan światowym autorytetem naukowym w zakresie mechaniki nieliniowej, to ścisła dyscyplina nauki, a Pana pasją jest malarstwo oraz historia Szkocji. Te dwa światy uzupełniają się?

Wydaje się, że tak. Aktualnie programy graficzne pozwalają na efektowne, może nawet artystyczne, przedstawianie wyników badań, szczególnie w nieliniowej dynamice. Niektórzy np. mój wieloletni współpracownik prof. Yuri Maistrenko, twierdzą, że czytają artykuł naukowy tylko wtedy, kiedy zauważą przyciągający wzrok rysunek. Bardzo często we wspólnych publikacjach to ja odpowiadam za ostateczny układ i dobór kolorów na rysunkach.

Jeśli chodzi o historię Szkocji, to prawdę mówiąc, interesowała mnie od dziecka, po lekturze książek sir Waltera Scotta. Do dzisiaj polecam moim doktorantom lekturę "Ivanhoe". Nad książką o historii Szkocji pracowałem w tym samym czasie, kiedy w nieliniowej dynamice zajmowałem się sterowaniem chaosem. Lektura tej pracy pozwala zauważyć duże podobieństwa.

Wspólnie z zespołem badałem również przyczyny występowania losowości w układach mechanicznych. Sprawdzaliśmy m.in. dynamikę rzutu monetą, kością i ruchu ruletki. Udowodniliśmy, że z punktu widzenia nieliniowej dynamiki, wyniki rzutu można przewidzieć, a wypadnięcie np. orła w rzucie monetą jest równe ½ tylko w teoretycznym przypadku nieskończonej ilości odbić monety od podłoża.

Wiemy już, że pasja w życiu jest bardzo ważna. Co dobrego wniosła w Pana życie?

Praktycznie zawsze malowałem, czytałem książki historyczne, głównie o średniowieczu i zajmowałem się problemami matematycznymi. Kłopot pojawił się, gdy musiałem się zdecydować, co będzie moim zawodem. Rodzice przekonali mnie do wyboru nauk ścisłych. Argumentem przeciwko studiowaniu historii było to, że wyboru dokonywałem w PRL - a przeciwko malarstwu -  potencjalna trudność takiego wybicia się, aby można zajmować się tylko malarstwem. Teraz z perspektywy czasu mogę stwierdzić, że podjąłem słuszną  decyzję. Praca naukowa nad nieliniową dynamiką pozwala na „sponsorowanie” mojego malarstwa. Nie muszę się też martwić czy uda mi się sprzedać obrazy, chociaż kilka znalazło nabywców.

Jest Pan autorem dwóch książek o historii Szkocji i kilku o szachach, które były Pana młodzieńczą pasją?

Tak. W 2000 r. opublikowałem książkę pt. „Historia Szkocji”, w której przedstawiłem barwnie szeroką wiedzę na temat tego pięknego kraju, od czasów prehistorycznych po współczesność, z uwzględnieniem obszernych informacji o władcach i klanach szkockich. W 2002 r. ukazała się moja kolejna książka opisująca bitwę pod Bannockburn (1314 r.), znaną z filmu „Braveheart”. W książce opisane jest spektakularne zwycięstwo Szkotów przełamujące hegemonię Anglii, co zapewniło niepodległość Szkocji na kilka wieków. W latach nauki w szkole średniej grałem w szachy, jestem też autorem kilku książek poświęconych teorii debiutów, czyli początkowej fazie partii szachów.

Jeśli praca jest naszą pasją, to jesteśmy szczęśliwymi ludźmi. Jak to jest w Pana przypadku. Co jest ważniejsze?

Często malując czy czytając książki historyczne, znajduję pomysły, które pozwalają rozwiązywać problemy nieliniowej dynamiki. Pasje pozwoliły mi także na poznanie wielu ciekawych ludzi: historyków i artystów malarzy. Nieliniową dynamiką pasjonuję się od ponad 30 lat, więc myślę, że jestem szczęściarzem.

Czy można powiedzieć, że pasja jest receptą na spełnione życie?

Na pewno tak. Bez pasji życie byłoby nudne. Dla mnie bardzo ważna jest rodzina: mama Jadwiga, żona Małgorzata, syn Marcin mieszkający w Szkocji i pies Fuma, szkocka rasa West Highland White Terrier. Fuma jest z nami od 2003 roku. W 2017 r. chwilowo odeszła, ale wierzę, że w 2019 r. wróciła po reinkarnacji. Wcześniej mieliśmy także szkockiego psa Dianę, rasa Gordon Seter.

Rozmawiała Małgorzata Trocha